સન્ડે સ્પેશિયલ

 જ્યારે એકસાથે ૪૦૦ જેટલાં વિમાનોએ ઈરાક પર ચઢાઈ કરી અને બગદાદને ધ્રૂજવી મૂક્યું . : ગોલ્ફવોર 199

   યુદ્ધ એક ઉન્માદ છે. માનવીના દિમાગ પર સવાર હોય ત્યારે એને રોકી શકાતું નથી. આખી દુનિયા રશિયા- યુક્રેન યુદ્ધના ઉન્માદ વચ્ચે મોતનું તાંડવ મૂક સાક્ષી બની નિહાળી રહી છે. ટેકનોલોજીના સહારે આજે ડ્રોઈંગ રૂમમાં બેસીને ટેલિવિઝનના પડદે લાઈવ વોર નિહાળી શકાય છે. પાછલા દાયકા ઓમાં જે કોઈ યુદ્ધો ખેલાયા છે એમાં સૌથી નોંધનીય યુદ્ધ 1991ની સાલનું "ગોલ્ફવોર" રહ્યું છે.

       આજથી ત્રણ દાયકા પહેલાં 1991માં અમેરિકા અને ઇરાક વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ ખેલાયું હતું. અમેરિકાના પ્રેસિડેન્ટ બુશ અને ઇરાકના સર્વેસર્વા સદ્દામ હુસેન આમને સામને હતા. એ સમયે ટેકનોલોજી આજના જેટલી પાવરફુલ નોહતી કે માહિતીના સંસાધનો પણ પુરતાં ઉપલબ્ધ નોહતા. એવા સમયે પત્રકાર દેવેન્દ્ર પટેલે આખા યુદ્ધનો રોજે રોજનો અહેવાલ ચિત્રાત્મક શબ્દોમાં "રેગીસ્તાનમાં આંધી" શિર્ષક હેઠળ પ્રગટ થયા. યુદ્ધની શરૂઆતથી અંત સુધીનું આ જબરજસ્ત કવરેજ એટલું દમદાર હતું કે લોકો આજે પણ એ કાવરેજની કોલમને ભૂલી શક્યા નથી. નિયમિત ચાલેલી કોલમ "ગોલ્ફ વોર" પુસ્તક રૂપે પ્રગટ થઈ. આ યુદ્ધની શરૂઆતનું  દિલધડક પ્રકરણ અહીં અક્ષરશઃ પ્રસ્તુત છે.

         "તા . ૧૮-૧-૧૯૯૧ 

        આખરે અખાતમાં આગ લાગી જ ગઈ છે. ૧૫ મી જાન્યુઆરીની મહેતલ વીતી ગયા બાદ પણ ઈરાકે કુવૈત ખાલી ના કરતાં અપેક્ષા મુજબ જ થોડા કલાકોના તનાવપૂર્ણ અજંપા બાદ અમેરિકા અને સાથી દળોએ ગઈ મધરાત વીતી ગયા બાદ ઈરાકીઓ પાછલી રાતની મીઠી નીંદર માણી રહ્યા હતા ત્યારે પરોઢે ૩-૪૦ વાગ્યે આખાયે ઈરાકને હચમચાવી મૂક્યું હતું. એકસાથે ૪૦૦ જેટલાં વિમાનોએ ઈરાક પર ચઢાઈ કરી હતી અને બગદાદને ધ્રૂજવી મૂક્યું હતું. આજે અમેરિકા, બ્રિટન, કુવૈત તથા સાઉદી અરેબિયાનાં વિમાનોએ એકસાથે પ્રથમ હવાઈહુમલામાં ભાગ લીધો હતો. 

        આકાશને ગજવી મૂકતા આ પ્રથમ પ્રહાર દરમિયાન ૬૭ જેટલાં રિફાઈનરીઓ, ઍર બેઈઝ, રેડિયો મથક અને ટીવી સ્ટેશનોને હવાઈહુમલાનાં લક્ષ્ય બનાવવામાં આવ્યાં હતાં. આ હુમલા દરમિયાન ઈરાકને પારાવાર નુકસાન થયું હોવાનું મનાય છે. સદ્દામ હુસેનના બગદાદ ખાતેના મહેલને પણ લક્ષ્ય બનાવવામાં આવ્યો હતો. આ મહેલને કેટલું નુકસાન થયું છે તેની સત્તાવાર માહિતી મળતી નથી. પરંતુ પ્રથમ હવાઈહુમલા દરમિયાન જ બગદાદમાં વીજળી ડૂલ થઈ ગઈ હતી. ટીવી સ્ટેશન બંધ થઈ ગયું હતું. ઈરાકનો સંદેશાવ્યવહાર પણ જામ કરી દેવામાં આવ્યો હતો. 

        આ હુમલો કરતાં પહેલાં અમેરિકાએ યુદ્ધજહાજમાંથી એક ક્રુઝ મિસાઇલ પણ છોડી હતી. આ હુમલાના જવાબમાં ઈરાકે પણ સાઉદી અરેબિયા તરફ મિસાઇલ છોડી હતી અને તે દરમિયાન સાઉદીની ઑઇલ રિફાઈનરીને પણ નુકસાન થયું હોવાનું કહેવાય છે. 

         યુદ્ધના આરંભનો હુકમ આપતાં પહેલાં પ્રેસિડન્ટ બુશે પેન્ટેગોનના ટોચના સાથીઓ સાથે ગંભીર ચર્ચાઓ કરી લીધી હતી. યુદ્ધનો આદેશ આપીને તેઓ સુઈ ગયા હતા અને સવારે રાબેતા મુજબ ઊઠ્યા બાદ તેમણે કેજ્યુઅલ ડ્રેસમાં ડિફેન્સ સેક્રેટરી ડીક ચેઈની તથા વિદેશ સચિવ જેમ્સ બેકર સાથે સવારનો બ્રેકફાસ્ટ લેતાં લેતાં રાતના પ્રથમ હવાઈહુમલાની વિગતો મેળવી હતી.

        અમેરિકા અને સાથી દળોએ એકસાથે ચારસો વિમાનો દ્વારા હવાઈ હુમલો કરી ૬૭ જેટલાં સ્થળો પર આજ બપોર સુધીમાં ૧૦ હજાર બૉમ્બ ફેંક્યા હતા જેના દારૂગોળાનું કુલ વજન ૧૮ હજાર ટન જેટલું થાય છે. આ બૉમ્બવર્ષા દરમિયાન નાગરિક વસ્તીને બચાવી લેવાનો પ્રયાસ થયો છે .

બગદાદથી મળતા સમાચાર પ્રમાણે બે દિવસ પહેલાંથી જ બગદાદમાંથી મોટાભાગના લોકો શહેર ખાલી કરીને દૂર દૂર તેમનાં સગાંસંબંધીઓને ત્યાં રહેવા ચાલ્યા ગયા છે. રડચાખડ્યા લોકો આજની બૉમ્બવર્ષ બાદ સૂટકેસો લઈને શહેર છોડતા જણાતા હતા. અલબત્ત, યુદ્ધનું કવરેજ કરવા ગયેલા પત્રકારો બગદાદની અલ - મન્સુર હોટલમાં છે અને તેઓ શક્ય તેટલી ભરપૂર માહિતી તેમની સમાચાર સંસ્થાઓને કે ટેલિવિઝન કંપનીઓને મોકલી આપે છે. બગદાદમાંથી ઠેર ઠેર ઊઠતા ધુમાડાઓનાં વર્ણન તેમણે મોકલી આપ્યાં છે. 

     ‘સદ્દામ હુસેન જીવે છે કે કેમ ?' - તેવા એક ટેલિવિઝન પ્રસારણ દરમિયાનના પ્રશ્નમાં બગદાદના પ્રતિનિધિએ જણાવ્યું હતું કે, તેઓ બિલકુલ હયાત છે. આગલી રાત્રે જ પ્રેસિડન્ટ સદ્દામ હુસેને બગદાદ રેડિયો પરથી ઈરાકની પ્રજાજોગ વાયુપ્રવચન કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે , આ યુદ્ધ બાદ પ્રેસિડન્ટ બુશે વ્હાઈટ હાઉસ ખાલી કરી નાખવું પડશે. 

         અલબત્ત, સદ્દામની આ ઇચ્છા આજનું યુદ્ધ જોતાં ફળીભૂત થાય તેમ જણાતી નથી. અમેરિકાનાં એફ -૧૫ અને બ્રિટનનાં ટોર્નેડો વિમાનોએ ઈરાક પર કાળો કેર વર્તાવ્યો છે. વૉશિંગ્ટનનું વ્હાઈટ હાઉસ રંગમાં આવી ગયું છે. લંડન ખાતેના ઈરાકના એલચી આજે લંડનમાં પ્રેસ બ્રીફીંમ વખતે લગભગ રડવા જેવા થઈ ગયા હતા.

       આજનો દિવસ અમેરિકા અને સાથી દળોનો દિવસ હતો. અમેરિકા - બ્રિટનનાં તાલીમી પાઇલટોએ હાઈ - ટેક યંત્રોનો તથા કૉમ્પ્યૂટર્સનો બરાબર ઉપયોગ કરીને નિશાન બરાબર તાક્યાં છે. ઈરાકનાં લશ્કરી થાણાં, રિફાઈનરીઓ, ઍર બેસ તથા ટીવી સ્ટેશનોનું ચોક્કસ સ્થળ શોધી આપવા માટે જાસૂસી ઉપગ્રહોએ કરેલી મદદ અદ્ભુત હતી. લશ્કરી નિષ્ણાતો માને છે કે અમેરિકાએ આ યુદ્ધ માટે જે ટેક્નૉલૉજી મેદાનમાં ઉતારી છે તે ટેક્નૉલૉજી જ ઈરાકને માત કરવા માટે પૂરતી છે. 

અમેરિકાના લશ્કરી વડા જનરલ પોવેલે કહ્યું છે કે, જો પરિસ્થિતિ આમ જ ચાલુ રહેશે તો ઈરાક કદાચ વહેલું શરણાગતિ સ્વીકારી લેશે. 

        અલબત્ત, પ્રેસિડન્ટ સદ્દામ હુસેને આજ રાત સુધીમાં તેમનાં હુકમનાં પત્તાં હજી ખેલ્યાં નથી. ઝેરી ગૅસ અને ખતરનાક જંતુઓ ભરેલી મિસાઇલો હજી છોડી નથી. એથીયે વધુ ગંભીર વાત તો એ છે કે ઈરાક પાસે ફૂડ બનાવટનો અણુબૉમ્બ પણ હોવાની કેટલાકને આશંકા છે. સદ્દામે યુદ્ધ શરૂ થવાના બે દિવસ પહેલાં જ એવો ઇશારો આપ્યો હતો કે જરૂર પડશે તો હું આશ્ચર્યજનક શસ્ત્ર વાપરીશ. આ આશ્ચર્યજનક શસ્ત્ર તે કદાચ અણુબૉમ્બ પણ હોઈ શકે. પેન્ટેગોનના નિષ્ણાતો માને છે કે ઈરાક પાસે જટિલ પ્રકારનો અણુબૉમ્બ હોવાની શક્યતા નથી, પરંતુ રેડીએશન ફેલાવે તેવો કોઈ પણ બૉમ્બ હોવાની શક્યતા છે.

પેન્ટેગોન ઈરાકના આ પરમાણુ ક્ષેત્રને શોધી રહ્યું છે અને તેનો તત્કાલવિનાશ કરવા માગે છે.

         કેટલાક વખત અગાઉ સદ્દામ હુસેને કહ્યું હતું કે , ઈરાક એ એવું પહેલું રાષ્ટ્ર હશે જેની પાસે અણુબૉમ્બ હશે. 

         ઇતિહાસ એવો છે કે ૧૯૭૭ ની સાલથી ઈરાકે ફ્રાન્સની બનાવટનું એક નુકલીઅર રિએકટર નાખવાની શરૂઆત કરી હતી. આ પ્રોજેકટ સંશોધન માટે હોવાનું ઈરાકે જણાવ્યું હતું. આ સ્થળ બગદાદથી ૧૭ કિલોમીટર દૂર દક્ષિણ - પશ્ચિમમાં અલ - તુવાઈથા ખાતે આવેલું છે. ચાર વર્ષ બાદ ખબર પડી હતી કે આ રિએકટર ખરેખર તો પ્લુટોનિયમ બનાવવા માટે હતું અને તે રસાયણનો ઉપયોગ અણુબૉમ્બ બનાવવા માટે કરવાનો હતો. ઇઝરાયલે પાછલાં વર્ષોના યુદ્ધ દરમિયાન આ રિએકટર બૉમ્બમારો કરી નષ્ટ કરી દીધું હતું. 

આ ઘટના બાદ ઈરાકે ભૂગર્ભ સપ્લાયરો પાસેથી બૉમ્બ - ગ્રેડ મટીરિયલ ખરીદવા માંડ્યું હતું. ૧૯૮૨ માં ઈરાકે ઈટાલી સ્થિત દાણચોરને ૬૦ મિલિયન ડૉલર ચૂકવીને પ્લુટોનિયમ તથા એનરીશ્ડ યુરેનિયમ મેળવવા પ્રયાસ કર્યો હતો. પણ અમેરિકા માને છે કે ઈટાલીના દાણચોરોએ પૈસા લઈ લીધા હતા અને ઈરાકને કંઈ જ આપ્યું નહોતું.

        ત્રીજા પ્રયાસમાં ઈરાકે નુકલીઅર કલબમાં જોડાઈને યુરેનિયમ મેળવવા પ્રયાસ કર્યો હતો . આ માટેનું મટીરિયલ એણે બ્રાઝીલ, ચીન અને નીગર પાસેથી મેળવ્યું હોવાનું જણાય છે. જરૂરી ખનીજ મેળવવા ઈરાકે પોતાના દેશમાં પણ ખોદકામ કર્યું હોવાનું મનાય છે. ત્યાર બાદ કેટલીક ટેક્નૉલૉજી તેણે એક ખાનગી બ્રિટિશ પેઢી પાસેથી ખરીદી હોય તેમ લાગે છે. આ ઉપરાંત કેટલાંક ઇલેક્ટ્રૉનિક્સ કેપેસીટર્સ જે ઈરાક લઈ જવાનાં હતાં તે પણ લંડનના હીથરો ઍરપોર્ટ પરથી પકડાયાં હતાં. આ કેપેસીટર્સ નુકલીઅર બૉમ્બ બનાવવા માટે વપરાય છે. હાલ સદ્દામ પાસે જે એનરીશ્ડ યુરેનિયમ છે તેમાંથી ઈરાક નાગાસાકી પર વપરાયેલા બૉમ્બ જેવડો અણુબૉમ્બ બનાવી શકે તેમ છે. 

         આવો કોઈ બૉમ્બ એણે બનાવ્યો છે કે કેમ તેના કોઈ ચોક્કસ પુરાવા મળતા નથી. છતાં અમેરિકા કોઈ જ ચાન્સ લેવા માગતું નથી. અમેરિકા અને સાથી દળો જો હોય તો ! ઈરાકના છૂપા અણુક્ષેત્રને શોધી રહ્યાં છે.

આ વખતના અખાતી યુદ્ધમાં અગાઉના કોઈ મેદાને જંગમાં જોવા નહિ મળેલી કેટલીક વિશિષ્ટ ને નવી ઘટનાઓ જાણવા મળી છે.

       અગાઉ કોઈ યુદ્ધમાં ઉપયોગમાં નહિ લેવાયેલા એવિયોનિક્સની ચકાસણી આ વખતે બગદાદ ઉપર થઈ. આને કારણે પ્રસીશન બૉમ્બિંગ થઈ શકે છે અને ધાર્યા પ્રમાણેનું પિન - પૉઇન્ટ નિશાન લઈ શકાય છે. 

બગદાદની અલ - રયદી હોટલમાં ઊતરેલા અમેરિકાના સંવાદદાતાઓને ઈરાકે જીવંત રિપોર્ટિંગ કરવાની પરવાનગી આપી છે.

        બહુ રાષ્ટ્રીય દળોના આક્રમણના પ્રથમ દસ કલાકમાં જ ઈરાકના લક્ષ્યાંકો ઉપ૨ ૧૮ હજાર ટન જેટલી વિસ્ફોટક સામગ્રી વરસાવી દેવામાં આવી છે0. ઈતિહાસમાં આ હવાઈ આક્રમણ કદાચ સૌથી મોટું બની રહેશે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી વિવિધ સાથી રાષ્ટ્રોનાં દળો ક્યારેય આટલી મોટી સંખ્યામાં એકત્રિત થયાં નથી. ઈરાકની રાસાયણિક જૈવિક શસ્ત્રો બનાવતી ફૅકટરીઓનું અસ્તિત્વ ભૂંસી નાખવામાં આવ્યું છે.

        બગદાદ તો દોઝખ બની ગયું છે. ૪૦ લાખની વસ્તી ધરાવતું આ પાટનગર ટાવરિંગ ઇન્ફર્નો બની ગયું છે. બહુ રાષ્ટ્રીય દળોમાં ૨૮ દેશોનાં દળો ભાગ લઈ રહ્યાં છે. વિજાણુ સંચાલિત પિન - પૉઇન્ટ બૉમ્બિંગથી ઇરાકના સંરક્ષણ ખાતાના તથા ટેલિકૉમ્યુનિકેશન્સ સેન્ટરને પણ ઉડાવી દેવાયું છે. વિજાણુ આક્રમણથી ઈરાકની રાડાર તથા મિસાઇલ ગાઇડન્સ સિસ્ટમો મૃતપ્રાય બની ગઈ છે. લાશોની ગણતરી કરવાનું હજુ શક્ય બન્યું નથી . હૉસ્પિટલો ઘવાયેલાઓને દાખલ કરવા માટે સજ્જ છે.

       બગદાદથી થોડાક કિલોમીટર દૂર આવેલી ઈરાકની અણુ સવલત પણ તારાજ થઈ ગઈ છે. ૧૯૫૪ પછી જન્મેલા તમામ ઈરાકી મર્દોને શસ્ત્રો ઉઠાવવા સદ્દામ હુસેને અપીલ કરી છે.-" 

      18 જાન્યુઆરી 1991ના દિવસનો યુદ્ધ અહેવાલ અહીં પૂરો થાય છે. પરંતુ સમગ્ર યુદ્ધનો દિલચસ્પ વૃતાંત વાંચવા દેવેન્દ્ર  પટેલ લિખિત ગલ્ફવોર પુસ્તક વાંચવું રહ્યું.  

- ઈશ્વર પ્રજાપતિ 

9825142620