સન્ડે સ્પેશિયલ

 એક એવું ઐતિહાસિક  પુસ્તકાલય જેનું ખાતમુહૂર્ત રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીએ કર્યું અને ઉદ્ઘાટન  સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે કર્યું    :  શેઠ માણેકલાલ જેઠાભાઈ પુસ્તકાલય

  

          શેઠ માણેકલાલ જેઠાભાઈ પુસ્તકાલય અર્થાત એમ. જે. લાઈબ્રેરી એ માત્ર અમદાવાદનું જ નહીં પરંતુ સમસ્ત ગુજરાતનું ઘરેણું છે. ડીઝીટલ યુગમાં પણ આ પુસ્તકાલય આજે વાંચકોથી ઉભરાઈ રહ્યું છે.  આ ઐતિહાસિક પુસ્તકાલય વિશેની કેટલીક રસપ્રદ વાતો બહુ ઓછા વ્યક્તિઓ  જાણતા હશે

        એ સમયે રાષ્ટ્રપિતા  મહાત્મા ગાંધીને થયા કરતું  કે આશ્રમનાં પુસ્તકો માટે પુસ્તકાલય બનાવવું જોઈએ. તેમનું સ્વપ્ન સાકાર થયું જ્યારે સ્થાનિક અધિકારીઓએ પરોપકારી અને ઉદ્યોગપતિ શેઠ રસિકલાલ માણેકલાલના નાણાકીય સમર્થન સાથે જાહેર પુસ્તકાલય ખોલવાનું નક્કી કર્યું. અને મહાત્મા ગાંધીના શુભ હસ્તે વિક્રમ સંવત ૧૯૮૯ આસો સુદી -૨ ને ગુરુવાર તારીખ ૨૧ સપ્ટેમ્બર , ૧૯૩૩ ને સવારના ૧૦.૩૦ થી ૧૨.૦૦ કલાકે આ પુસ્તકાલય ભવનનું ખાતમુહૂર્ત કરવામાં આવ્યું . આ પ્રસંગે શેઠ રસિકલાલ માણેકલાલ ( દાતા ) , શ્રી મણીલાલ ચતુરભાઈ શાહ ઉપપ્રમુખ , અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટી મુખ્ય મહેમાન પદે હાજર રહ્યા હતા.  ક્લાઉડ બેટલી દ્વારા રચાયેલ ઐતિહાસિક ભવનની ડિઝાઇન તૈયાર કરવામાં આવી

          પાંચ વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં ભારતના લોખંડી પુરુષ અને ગુજરાતના પનોતા પુત્ર સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના શુભ હસ્તે વિક્રમ સંવત ૧૯૯૪ ચૈત્ર સુદ ૧૫ ને શુક્રવાર તા . ૧૫ એપ્રિલ , ૧૯૩૮ સવારના ૯.૦૦ કલાકે પુસ્તકાલયનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું . આ પ્રસંગે શેઠ રસિકલાલ માણેકલાલ ( દાંતા ) , શ્રી મણીલાલ ચતુરભાઈ શાહ પ્રમુખ , અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટી , શ્રી બળવંતરાય પ્રમોદરાય ઠાકોર - ચેરમેનશ્રી , લાયબ્રેરી કમિટી મુખ્ય મહેમાન પદે હાજર રહ્યા હતા

        રાજપૂતાના કોલોનિયલ સ્ટાઇલ આર્કિટેક્ચરમાં એમ.જે. લાઇબ્રેરીનું ભવ્ય ભવન  શહેરના મધ્યમાં, ટાઉન હોલની બાજુમાં શોભી રહ્યું  છે. લાઇબ્રેરી પરિસરની અંદર, વેન્ટિલેશન નલિકાઓ આવા સુસંસ્કૃત રૂપે બનાવવામાં આવી છે કે ઉનાળામાં પણ વાતાવરણ ઠંડક ભર્યું રહે છે. 

      80 વર્ષ પહેલા મહાત્મા ગાંધીએ એમજે લાઇબ્રેરીને તેમના પોતાના 7000 પુસ્તકો દાનમાં આપ્યાં હતાં. આ બધા હજી પણ પુસ્તકાલયના સમર્પિત વિભાગમાં સાચવેલ છે. આમાંથી આશરે 1600 પુસ્તકો ઇ-બુક તરીકે ઉપલબ્ધ છે. ગાંધીજીએ તેમના પુસ્તકો નવજીવન અને યંગ ઈન્ડિયા માટેના સાપ્તાહિક કાગળો માટે લખતી વખતે, અને તેમના વ્યક્તિગત જર્નલોના મુસદ્દા લખતા વખતે આ પુસ્તકોનો સંદર્ભ તરીકે ઉપયોગ કર્યો હતો. રસપ્રદ વાત એ છે કે આ સંગ્રહમાં સાહિત્ય, મુસાફરી, કવિતા, ધર્મ, આધ્યાત્મિકતા, વિશ્લેષણાત્મક ભૂમિતિ વગેરે શૈલીઓ પણ છે. ગાંધીજીનો સંગ્રહ પુસ્તકાલયમાં મૂકવામાં આવ્યો હતો અને પછી આધ્યાત્મિક નેતા સ્વામી અખંડનંદ દ્વારા આશરે 8800 પુસ્તકોની દાનથી પ્રાપ્ત થયાં હતાં

   2020 માં એમ.જે લાઇબ્રેરીમાં ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશન થયું. અમદાવાદના નાગરિકો માટે કમ્પ્યુટર, ઇરેડર્સ, ડિજિટલ લાઇબ્રેરી, મોબાઇલ એપ્લિકેશન, ઓનલાઈન  લાઇબ્રેરી સેવાઓ ઉપલબ્ધ કારવાવમાં  આવી હતી. આ પહેલને સ્માર્ટ સિટી અમદાવાદ ડેવલપમેન્ટ લિમિટેડ દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવ્યું હતું. સભ્યો ઘરે બેઠા  લાખો ઇબુક્સ, વિડિઓઝ, ઇપેપર્સ, ઇ મેગેઝિન્સ, જર્નલ, વગેરેનો વપરાશ કરી શકે છે.

    આ ગ્રંથાલયનો 3,00,000 (ત્રણ લાખ ) કરતાંય અધિક પુસ્તકોથી સમૃદ્ધ છે. જેમાં   અંગ્રેજી, હિન્દી, ગુજરાતી, બંગાળી, મરાઠી સિંધી, સંસ્કૃત, ઉર્દૂ અને ફ્રેન્ચ ભાષાઓના પુસ્તકોનો ઉપલબ્ધ છે. પુસ્તકાલય માં  કાલ્પનિક નવલકથાઓથી માંડીને કાલ્પનિક કથાઓ, કiમિક્સથી સામયિક, જીવનચરિત્ર, શૈક્ષણિક પુસ્તકો અને અન્ય વિવિધ શૈલીઓનાં પુસ્તકો શામેલ છે. શૈક્ષણિક વિભાગમાંનકશાઓ બ્રિટાનિકાકસ અને ઇતિહાસ,વાણિજ્ય, અર્થશાસ્ત્ર અને ગણિત જેવા વિષયો પરના પુસ્તકો સહિત કાળજીપૂર્વક સંકળાયેલ માહિતીનાં પુસ્તકોનો સમાવેશ થાય છે.   સાપ્તાહિક અને પખવાડિયાના કુલ 225 ઉપરાંત સામાયિક અને જુદી જુદી ભાષાઓમાં 30 દૈનિક અખબારો સાથે પુસ્તકાલય પણ સમૃદ્ધ છે.

         બાળકો, મહિલાઓ અને અંધ લોકો માટેના વિશેષ વિભાગો પુસ્તકાલયમાં audioડિઓ વિભાગ પણ છે, જે ખાસ કરીને દૃષ્ટિહીન ઉત્સાહી વાચકો માટે બનાવવામાં આવ્યો છે. બ્લાઇન્ડ વિભાગ 2500 થી વધુ ઑડિયોબુક્સને હોસ્ટ કરે છે. જે audio સિસ્ટમ્સથી એક્સેસિબલ છે. અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કૉ ઓપરેશન દ્વારા વર્ષ 2014 માં   આ ઐતિહાસિક પુસ્તકાલયનું નવીનીકરણ કારવામાં આવ્યું. અને તત્કાલીન ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી શ્રીમતી  આનંદીબેન પટેલના વરદ હસ્તે લોકાર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું.

        આજના સમયમાં પણ રોજના 800 - 900 વાચકો નિયમિત આ પુસ્તકલાયની મુલાકાત લઈ રહ્યા છે. બાળકોથી માંડી યુવાનો, મહિલાઓ અને વડીલો સૌની જ્ઞાનપીપાષા એમ. જ. પુસ્તકાલય સંતોષી રહ્યું છે. 

લેખન:  ઈશ્વર પ્રજાપતિ

9825142620